حکیم طب فوژان: دوماهنامه علمی-پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران

دوماهنامه علمی-پژوهشی تحقیقات گیاهان
دارویی و معطر ایران
================================================================================
َمدیر سایت در 2017-12-01

بررسی بازده و ترکیبهاي اسانسششتوده از مرزه
رشینگري در شرایط زراعی

جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش
و ترویج کشاورزي، تهران، ایرانsefidkon@rifr-ac.ir :
پست الکترونیک-2 دانشآموخته کارشناسی ارشد،
گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزي،
دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج-3 دانشیار،
مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان
تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزي، تهران،
ایرانتاریخ دریافت: آبان 1392 تاریخ اصلاح
نهایی: آذر 1392 تاریخ پذیرش: آذر 1392چکیدهمرزهها
گیاهان یکساله یا چندساله معطر از خانواده
نعنا هستند که قسمتهاي سبز آنها بهصورت
خوراکی و اسانس آنها به فراوانییکی از
گونههاي انحصاري جنس مرزه Satureja rechingeri Jamzad در
صنایع غذایی و دارویی استفاده میشود. مرزه
رشینگريدر ایران است که در استان ایلام
بهصورت خودرو میروید. در این تحقیق بهمنظور
زراعی کردن این گونه و بررسی کمیت و
کیفیتاسانس آن در حالت زراعی، ابتدا بذر شش
توده از این گونه از رویشگاههاي طبیعی در
استان ایلام جمعآوري شده و در مزرعهتحقیقاتی
مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، در قالب
طرح بلوكهاي کامل تصادفی، در سه تکرار کشت
شدند. بهمنظور بررسیو مقایسه کمی و کیفی
اسانس این تودهها، سرشاخههاي گلدار آنها، طی
سه سال متوالی پس از کشت جمعآوري شدند و پس
ازخشکشدن در محیط آزمایشگاه به روش تقطیر با
آب مورد اسانسگیري قرار گرفتند. ضمن محاسبه
بازده اسانس، ترکیبهايو GS-MS و گاز
کروماتوگراف متصل به طیفسنج جرمی GC
تشکیلدهنده اسانسها با استفاده از
کروماتوگرافی گازي تجزیهايمحاسبه شاخص
بازداري مورد اندازهگیري و شناسایی قرار
گرفتند. نتایج نشان داد که بازده اسانس چهار
جمعیت از شش جمعیت4% تا 6% رسید. ترکیب عمده
اسانس همه / مورد بررسی در سه سال پس از کشت
داراي یک روند افزایشی بوده و در سال سوم به
8جمعیتها در سه سال متوالی پس از کاشت،
کارواکرول بود که بین 80 % تا 88 % اسانس را در
گیاهان دو و سه ساله به خود اختصاصداد. براساس
این نتایج و بهبود بازده اسانس در نمونههاي
کشت شده نسبت به نمونههاي خودرو و همچنین حفظ
کیفیت اسانس باتوجه به مقدار بالاي
کارواکرول، میتوان کشت و توسعه مرزه رشینگري
را در شرایط زراعی محل اجراي تحقیق و شرایط
مشابهتوصیه کرد.توده، اسانس، کارواکرول.
،Satureja rechingeri Jamzad واژههاي کلیدي: مرزهArchive of
SIDwww.SID.ir2 بررسی بازده و ترکیبهاي
اسانس...مقدمهیکی از گونههاي مرزه Saureja rechingeri
Jamzadانحصاري ایران است که فقط در استان ایلام
رویش دارد وموسم گلدهی آن پاییز است. این گونه
در دامنههايسنگریزهاي خشک در دیوارههاي
رودخانه و دامنههايصخرهاي در ناحیه صحرا-
سندي و در ارتفاع 375 تا.Jamzad, 915 متري از سطح دریا
رشد میکند  2009مرزه رشینگري گیاهی بوتهاي، با
ساقههاي متعدد به ارتفاع15 تا 50 سانتیمتر و
برگهاي متراکم یا تنک است. برگها10 سانتیمتر و
به عرض 3 تا 6 میلیمتر و در - به طول 15قاعده کم و
بیش باریک هستند. جام گل بنفش و پرچمها.Jamzad,
اغلب درون گل مخفی هستند  2009اعضاي مختلف گیاه
مرزه رشینگري مانند انواع دیگربررسی .Rechinger,
تیره نعناع داراي اسانس است  1982مطالعات انجام
شده نشان میدهد که گونههاي مختلف مرزهاز نظر
میزان اسانس و نوع ترکیبهاي تشکیلدهنده
تنوعزیادي دارند ولی ترکیبهاي عمده
تشکیلدهنده اسانسگونههاي دارویی مرزه، اغلب
فنولهاي تیمول و کارواکرولو همچنین پارا-سیمن
و گاما-ترپینن و برخی ترپنوئیدهايدیگر هستند.
البته درصد این ترکیبها در گونههاي مختلف؛Rojas
& Alfredo, مرزه متفاوت است  2000؛Simon et al., 1981 ؛Skocibusic &
Bezic, 2004؛Sefidkon & Jamzad, 2005 ؛Sefidkon et al., 2004.Kurcuoglu et al.,
2000بازده اسانس اندامهاي هوایی مرزه
رشینگريجمعآوري شده از رویشگاه در ابتداي
گلدهی، به روشSefidkon et al.,  4% گزارش شدهاست /
تقطیر با آب، 722007 . در مرحله گلدهی کامل نیز
بازده اسانس همین نمونه4% گزارش / 2% تا 24 / در
روشهاي مختلف تقطیر بین 46شده که بیشترین
بازده اسانس به روش تقطیر با آب وکمترین بازده
به روش تقطیر با بخار آب بدست آمده بوددر
ابتداي گلدهی 43 ترکیب در .Sefidkon et al., 2007اسانس
اندام هوایی این گونه شناسایی شده بود که56 % و
پارا-سیمن  14 % از اجزاي عمده / کارواکرول 
1بودهاند. همچنین در مرحله گلدهی کامل 23 ترکیب
در%84-%89/ اسانس شناسایی شده که کارواکرول  3Sefidkon
et al.,  مهمترین ترکیب اسانس بودهاست2007 .
تحقیقات نشان داده که اسانس این گونه داراي
اثرهمچنین .Hadian et al., ضدمیکروبی قوي است  2012اثر
آللوپاتی از مرزه رشینگري نیز مشاهده
شدهاست.Taban et al., 2013اهلی کردن و کشت گیاهان باعث
تغییراتی در میزان اسانسو درصد اجزاي
تشکیلدهنده میشود که میتواند منجر به بهبودیا
اُفت کمیت و کیفیت اسانس شود. در یک تحقیق،
اسانساز 20 منطقه مختلف ترکیه مورد S. hortensis
مرزه تابستانهمطالعه قرار گرفت. نتایج نشان
داد که همه اسانسهاي تهیهشده از نمونههاي
کاشته شده داراي کارواکرول بالا  42 % تا%63 
بودند؛ در حالیکه در اسانس حاصل از
نمونههايوحشی که در قسمت غربی ترکیه ازجمله
سواحل شرقیمدیترانه بهطور وحشی میرویند،
تیمول ترکیب غالب اسانس را.Baser et al., تشکیل
میداد  2004مطالعات انجام شده در مورد نمونههاي
کاشته شده مرزهتابستانه در ایران نشان میدهد
که در آنها نمونههایی با؛ کارواکرول و
گاما-ترپینن بالا عباسی و همکاران، 1384و
نمونههایی با تیمول، Faker Baher et al., 2002وجود Mirza et
al., کارواکرول و آلفا-ترپینن بالا  1996که یکی از
S. khuzistanica Jamzad دارند. اسانس گونهگونههاي
انحصاري مرزه در ایران است، در نمونههاي
کاشتهشده حدود 80 % و در نمونههاي وحشی تا 93 %
کارواکرول.Ahmadi et al., داشته است  2009باتوجه به
بازده بالاي اسانس مرزه رشینگري و اثر
قويضدمیکروبی آن، کشت و اهلی کردن آن ضروري به
نظرمیرسد. با توجه به نتایج تحقیقات قبلی در
مورد گونههايمعطر، ازجمله برخی گونههاي مرزه
که بیانگر تفاوت دراسانس نمونههاي کاشته شده
با نمونههاي وحشی میباشد،لزوم بررسی مواد
مؤثره هر گیاه معطر و دارویی کشت شدهو اطمینان
از حفظ وضعیت آن تا چند سال پس از کشتمشخص است.
به همین منظور، در این تحقیق کشتArchive of
SIDwww.SID.irدوماهنامه تحقیقات گیاهان دارویی و
معطر ایران، جلد 32 ، شماره 3 1جمعیتهاي مختلف
مرزه رشینگري در شرایط آب و هواییتهران و
مقایسه کمی و کیفی اسانس این جمعیتها در
سهسال متوالی پس از کشت مورد نظر بوده
است.مواد و روشهاجمعآوري بذر و کشت گیاهاناین
آزمایش با هدف بررسی کمی و کیفی اسانس
مرزهرشینگري در حالت زراعی، در قالب طرح بلوك
هايکامل تصادفی در 3 تکرار و 25 بوته در هر
تکرار طی1388 اجرا شد . براي اجراي - سالهاي
زراعی 91آزمایش بذر شش توده از مرزه رشینگرياز
رویشگاهها ي مختلف در S. rechingeri Jamzadاستان ایلام
جمعآوري و در مزرعه تحقیقاتی در مؤسسهتحقیقات
جنگلها و مراتع کشور واقع در 15 کیلومتر يغرب
تهران با طول جغراف ی ایی 51 درجه و 10
دقیقهشرقی، عرض جغرافیایی 35 درجه و 44 دقیقه
شمال ی وارتفاع 1320 متر از سطح دری ا، با خاك
لوم ی شن ی،1/29 EC و هدایت الکتریکی pH=7/ داراي
8دسیزیمنس بر متر کشت شدند. در جدول 1
مشخصاتخاك محل اجراي طرح دیده میشود.خصوصیات
آب و هوایی منطقه چیتگر نزدیکترینایستگاه
هواشناسی به محل اجراي پروژه، در یک دوره1375 
براساس اعلام سازمان هواشناسی - دهساله  138418
درجه سانتیگراد / ایران بهشرح: میانگین دماي
سالانه 6و میانگین سالیانه بارندگی 270 میلیمتر
بودهاست.تأیید نمونههاي بذري از نظر جنس و
گونه درهرباریوم مؤسسه تحقیقات جنگلها و
مراتع کشور انجامشد. بذرها در سینیهاي نشایی
حاوي پیت، پرلیت وکوکوپیت در گلخانه کشت شدند.
سپس عمل آبیاريگیاهچهها و وجین علفهاي هرز
بهصورت مرتب انجامشد و گیاهچههاي سالم به
گلدانهاي پلاستیکی منتقل وبهمنظور سازگار
نمودن با محیط بیرون گیاهچههاي8 برگی به خارج
از گلخانه انتقال یافتند. بعد از عمل
-10سازگاري، گیاهچههاي 16 برگی به زمین اصلی
انتقال5 مترمربع با × یافته و در کرتهاي
آزمایشی با ابعاد 51 متر روي ردیف و بین ردیف
کشت شدند. × فواصل 1آبیاري، وجین و سلهشکنی در
طول اجراي آزمایشبرحسب نیاز انجام شد.جدول 1-
خصوصیات خاك محل اجراي طرح0/ ازت کل % 05310 ppm
پتاسیم قابل جذب6/4 ppm فسفر قابل جذب0/ کربن آلی %
477/9 pH اسیدیته1/ هدایت الکتریکی دسیزیمنس بر
متر 29بافت خاك لومی شنیدرصد شن 60درصد رس 16درصد
لاي سیلت 247/ آهن میلیگرم بر کیلوگرم 61/ روي
میلیگرم بر کیلوگرم 20/ مس میلیگرم بر کیلوگرم
996/ منگنز میلیگرم بر کیلوگرم 2جمعآوري،
خشککردن و اسانسگیرينمونهبرداري از سرشاخه
هاي مرزه رش ینگري درمرحله گلدهی کامل، در طی
سالهاي اول ، دوم و سومپس از کشت انجام شد.
براي هر توده از هر سه تکرارکشت شده، بهصورت
مجزا، نمونه برداري انجام شد .نمونهها در محیط
آزمایشگاه و در سایه در دماي 20 تا25 درجه
سانتیگراد خشک ش دند. سپس 80 گرم ازگیاهان هر
تکرار خرد شده و به روش تقطیر با آب، به2 ساعت
مورد اسانس گیري قرارگرفت. / مدت 5اسانسها توسط
سولفات سدیم رطوبت زدایی شد ند وArchive of
SIDwww.SID.ir4 بررسی بازده و ترکیبهاي اسانس...بازده
آنها نسبت به وزن خشک تعیین گردید.
اسانسهايحاصل از سه تکرار هر توده مخلوط شده و
تا زمانتزریق به دستگاه گاز کروماتوگرافی در
یخچال در دما ي4 درجه سانتیگراد نگهداري شدند.
براي تعیین رطوبتگیاه در زمان اسانسگیري
مقدار 5 گرم از گیاه در آون،در دماي 50 درجه
سانتی گراد، به مدت 24 ساعتقرارگرفت و پس از
رسیدن به وزن ثابت میزان و درصدرطوبت آن
محاسبه شد.تجزیه اسانسها و شناسایی ترکیبهاي
تشکیلدهندهپس از تزریق اسانسها به دستگاه
گازکروماتوگرافو یافتن مناسبترین
برنامهریزي حرارتی ستون، GCبراي دستیابی به
بهترین جداسازي، اسانسهاي حاصل باديکلرومتان
رقیق شده و به دستگاه گازکروماتوگرافتزریق
شده و GC/MS کوپل شده با طیفسنج جرمیطیفهاي جرمی
و کروماتوگرامهاي مربوطه بدست آم د.سپس با
استفاده از زمان بازداري، شاخص بازداري
،مطالعه طیفهاي جرمی و مقایسه با ترکیبهاي
استانداردSATURN و استفاده از اطلاعات موجود در
نرم افزارترکیبهاي تشکیلدهنده اسانسها مورد
شناسایی کمی و.Shibamoto, 1987 ؛Adams, کیفی قرارگرفت 
1995براي محاسبه اندیسهاي بازداري از
تزریقهیدروکربنهاي نرمال 9 تا 23 کربنه در
شرایطبرنامهریزي حرارتی مشابه با تزریق
نمونه استفاده شد .محاسبات کم ی تعیین درصد
هر ترکیب به کمکبه روش نرمال کردن R3A-Chromatepac
دادهپردازو نادیده گرفتن Area normalization method
سطحمربوط به طیف ها Response factors ضرایب پاسخانجام
شد.GC مشخصات گاز کروماتوگرافیمجهز به Shimadzu-9A
از کروماتوگراف گازي مدلیونیزاسیون شعله
هیدروژن و دادهپرداز  F.I.D دتکتوربه طول DB-
استفاده شد. ستون دستگاه 5 Chromatepac30 متر، قطر
داخلی 25 میکرون و ضخامت لایه فاز0 میکرون بود.
سرعت جریان گاز حامل / ساکن برابر 2522/7 بود.
دماي محفظه تزریق 265 درجه cm/s هلیمسانتیگراد،
برنامهریزي حرارتی ستون از دماي اولیه250 که در
هر دقیقه 4 درجه ˚C 50 تا دماي نهایی ˚Cسانتیگراد
به آن افزوده شد. دماي دتکتور 270
درجهسانتیگراد تنظیم شد.مشخصات گاز
کروماتوگرافی متصل به طیفسنج جرمیGC/MSمتصل شده
به Varian- کروماتوگراف گازي 3400طیفسنج جرمی، و
ستون مشابه با ستون مورد استفاده درگاز حامل
هلیم، "Ion Trap" بود. دتکتور GC دستگاه50 و انرژي
یونیزاسیون ml/min سرعت جریان گاز حاملدر طیفسنج
جرمی معادل 70 الکترون ولت بود. برنامه4˚C/min 220
با سرعت ˚C 40 تا ˚C حرارتی ستون از230 بود. ˚C
تنظیم شد. دماي محفظه تزریقنتایجمیانگین
بازده اسانس سه تک رار توده ها ي مختلفکشت شده
در سه سال متوال ی پس از S. rechingeriکشت در جدول 2
دیده میشود. همانگونه ک ه ملاحظهLR و 6 LR4 ،LR2 ،LR
میشود براي چهار جمعی ت 1یک روند افزایشی در
بازده اسانس در سالها ي متوال یو LR پس از کشت
دیده شده است. برا ي دو جمعی ت 3بازده اسانس در
سال دوم بیش از دو برابر نسبت به LR5سال اول
افزایش یافته است، ولی در سال سوم دوبارهکاهش
در بازده اسانس دیده شدهاست.نتایج حاصل از
شناسایی اجزاي اسانس تودهها در2 آورده -
سالهاي مختلف پس از کشت در جدولهاي 7شده است.
نتایج نشان داد که ترکیب اصلی اسانس
همهتودهها کارواکرول بود.Archive of
SIDwww.SID.irدوماهنامه تحقیقات گیاهان دارویی و
معطر ایران، جلد 32 ، شماره 5 1طی سه سال پس از
کشت Satureja rechingeri جدول 2- بازده اسانس جمعیتهاي
مختلفردیف جمعیتبازده اسانس %91 90 896/0 5/5 3/4 LR1 15/8
3/5 3/3 LR2 21/2 3/5 0/7 LR3 35/0 4/1 3/5 LR4 43/1 3/9 1/5 LR5 54/8 4/2 2/6 LR6
6در سالهاي دوم و سوم پس از LR در اسانس توده 1% 98
% و 98 / کشت 13 ترکیب شناسایی شد که بهترتیب
7اسانس را تشکیل میدادند جدول 3. براساس این
نتایج،گرچه تغییراتی در میزان اجزاي اسانس در
سالهايمختلف پس از کشت دیده میشود، ولی میزان
کارواکرولبهعنوان ترکیب اصلی و داراي اثر
دارویی این اسانس درسال دوم و سوم پس از کشت به
هم نزدیک و بین 83 %تا%87 است.در سالهاي مختلف پس
از کشت Satureja rechingeri LR جدول 3- مقایسه مقدار
ترکیبهاي اسانس توده 1ردیف نام ترکیب
شاخصبازداريدرصد ترکیب در اسانس1391 13900/1 0/6 937
α-pinene 1- 1/8 977 β-pinene 21/2 - 989 myrcene 3- 0/9 1003 α-phellandrene
40/2 0/9 1013 α-terpinene 53/5 4/8 1023 p-cymene 60/2 - 1030 1,8-cineole 72/3
2/9 1058 -terpinene 80/2 0/2 1071 p-mentha-3,8-diene 90/6 1/1 1083
terpinolene 100/5 0/2 1163 borneol 110/1 0/3 1233 methyl ether thymol 121/6 0/3
1290 thymol 1386/7 83/1 1295 carvacrol 140/8 1/6 1483 germaerene D 1598 7/
مجموع 98Archive of SIDwww.SID.ir6 بررسی بازده و ترکیبهاي
اسانس...در سالهاي اول و سوم پس از LR در اسانس
توده 2کشت بهترتیب 15 و 12 ترکیب یافت شد که
بهترتیب. 97 % از اسانس را تشکیل میدادند جدول 4 /
%98/3 و 2براساس این نتایج، براي این جمعیت نیز،
با وجود تغییر درمیزان برخی از اجزاي غیرعمده
اسانس در سالهاي مختلفپس از کشت، میزان
کارواکرول بهعنوان ترکیب اصلی وداراي اثر
دارویی این اسانس در سال دوم و سوم پس ازکشت به
هم نزدیک و بین 84 % تا 87 % است.در سالهاي مختلف
پس از کشت Satureja rechingeri LR جدول 4- مقایسه مقدار
ترکیبهاي اسانس توده 2ردیف نام ترکیب
شاخصبازداريدرصد ترکیب در اسانس1390 13891/1 1/3 989
myrcene 10/2 0/4 1013 α-terpinene 24/2 4/6 1021 p-cymene 30/2 0/9 1030
1,8-cineole 41/8 1/1 1058 -terpinene 50/3 0/2 1071 p-mentha,3,8-diene 60/4
1/1 1083 terpinolene 70/6 0/3 1165 borneol 80/2 0/4 1233 methyl ether thymol
91/9 1/1 1290 thymol 1086/6 84/5 1295 carvacrol 11- 0/6 1417 E-caryophyllene
120/7 0/3 1483 germaerene D 13- 1/3 1576 spathulenol 14- 0/2 1581 caryophyllene
oxide 1597/2 98/ مجموع 3در سالهاي اول، دوم و سوم پس
از LR در توده 313 و 14 ترکیب یافت شد که ، کشت
بهترتیب 1997 % از اسانس را تشکیل / 98 % و 4 ،%97/
بهترتیب 6نیز تغییراتی LR میدادند جدول 5. در
اسانس توده 3در میزان اجزاي اسانس در سالهاي
مختلف پس ازکشت دیده میشود. ولی میزان
کارواکرول بهعنوانترکیب اصلی و داراي اثر
دارویی این اسانس درسالهاي مختلف پس از کشت
بین 76 % تا 87 % متغیراست. بهطوري که کمترین
مقدار کارواکرول در اسانسگیاه یکساله وجود
داشته است.Archive of SIDwww.SID.irدوماهنامه تحقیقات
گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 32 ، شماره 7
1در سالهاي مختلف پس از کشت Saturejarechingeri LR جدول 5-
مقایسه مقدار ترکیبهاي اسانس توده 3ردیف نام
ترکیبشاخصبازداريدرصد ترکیب در اسانس1391 1390
13890/3 - - 926 α-thujene 10/3 0/3 0/3 937 α-pinene 20/2 973 sabinene 3- 1/1 -
977 β-pinene 41/5 - 1/5 989 myrcene 5- 0/2 0/4 1003 α-phellandrene 60/3 0/4
0/6 1013 α-terpinene 73/3 3/8 5/3 1021 p-cymene 80/2 - 0/8 1030 1,8-cineole
91/9 1/1 1/7 1058 -terpinene 100/1 0/1 0/2 1071 p-mentha,3,8-diene 111/1 1/6
0/2 1083 terpinolene 12- - 3 1100 n-nonanal 130/4 0/5 0/7 1165 borneol 140/6 0/5
1/9 1233 methyl ether thymol 150/7 0/3 0/8 1290 thymol 1685/4 87/2 76/5 1295
carvacrol 17- - 0/9 1408 Z-caryophyllene 18- - 0/2 1417 E-caryophyllene 191/3
1/2 2/5 1483 germaerene D 20- - 0/2 1575 spathulenol 2197/4 98 97/ مجموع
6در سالهاي اول، دوم و سوم پس LR در اسانس توده
412 و 12 ترکیب یافت شد که ، از کشت بهترتیب 1098
درصد از / 99 درصد و 1 / 91 درصد، 5 / بهترتیب 4اسانس
را تشکیل میدادند جدول 6. میزان کارواکرول
دربهعنوان ترکیب مهم دارویی این اسانس LR
اسانس توده 4در سالهاي مختلف پس از کشت بین 84 %
تا 88 % متغیراست. بهطوري که کمترین مقدار
کارواکرول در اسانس گیاهیکساله وجود داشته
است.Archive of SIDwww.SID.ir8 بررسی بازده و ترکیبهاي
اسانس...در سالهاي مختلف پس از کشت Saturejarechingeri LR
جدول 6- مقایسه مقدار ترکیبهاي اسانس توده
4ردیف نام ترکیبشاخصبازداريدرصد ترکیب در
اسانس1391 1390 1389- 0/3 - 937 α-pinene 1- 1/5 - 977 β-pinene 21/8 - 0/3
989 myrcene 3- 0/7 - 1003 α-phellandrene 40/4 0/6 0/1 1013 α-terpinene 55/7
3/8 3/1 1021 p-cymene 61/1 - - 1030 1,8-cineole 74/1 1/7 0/3 1058 -terpinene
80/3 0/16 - 1071 p-mentha,3,8-diene 90/9 1/5 - 1083 terpinolene 100/6 0/5 0/1
1165 borneol 110/2 0/3 0/4 1233 methyl ether thymol 121/3 - 0/7 1290 thymol
1380/7 87/6 84/1 1295 carvacrol 14- - 0/7 1100 n-nonanal 151/04 1/4 1/6 1483
germaerene D 1698/1 99/5 91/ مجموع 4در سالهاي اول، دوم و
سوم LR در اسانس توده 512 و 12 ترکیب یافت شد که ،
پس از کشت بهترتیب 1196 % از اسانس را تشکیل / 96 % و
8 /5 ،%96/ بهترتیب 4میدادند جدول 7. میزان
کارواکرول در اسانس تودهبهعنوان ترکیب مهم
دارویی این اسانس در سالهاي LR5مختلف پس از کشت
بین 84 % تا 88 % متغیر است.بهطوري که کمترین
مقدار کارواکرول در اسانس گیاهیکساله وجود
داشته است.در سالهاي اول، دوم و سوم LR در اسانس
توده 613 و 12 ترکیب یافت شد ، پس از کشت بهترتیب
1096 % از اسانس را / 93 % و 1 /9 ،%93/ که بهترتیب
2تشکیل میدادند جدول 8. میزان کارواکرول در
اسانسدر سالهاي مختلف پس از کشت بین 82 % تا LR
توده 5%85 متغیر است. بهطوري که کمترین مقدار
کارواکرولدر اسانس گیاه یکساله وجود داشته
است.Archive of SIDwww.SID.irدوماهنامه تحقیقات گیاهان
دارویی و معطر ایران، جلد 32 ، شماره 9 1در
سالهاي مختلف پس از کشت Satureja rechingeri LR جدول 7-
مقایسه مقدار ترکیبهاي اسانس توده 5ردیف نام
ترکیبشاخصبازداريدرصد ترکیب در اسانس1391 1390
1389- 0/4 - 937 α-pinene 1- 1/7 - 977 β-pinene 20/7 - - 989 myrcene 3- 0/4 -
1003 α-phellandrene 40/2 0/6 0/2 1013 α-terpinene 52/9 6/1 1/3 1021 p-cymene
60/3 - 0/3 1030 1,8-cineole 71/6 2/5 0/4 1058 -terpinene 80/2 0/1 0/7 1071
p-mentha,3,8-diene 90/6 1/5 - 1083 terpinolene 10- - 2/7 1100 n-nonanal 110/4 -
- 1165 borneol 120/4 0/4 0/7 1233 methyl ether thymol 131/1 0/15 2 1290 thymol
1487/7 82/7 84/2 1295 carvacrol 150/7 0/3 2/9 1483 germaerene D 16- - 1 1575
spathulenol 1796/8 96/5 96/ مجموع 4بحثمقایسه بازده اسانس
تودههاي مختلف مرزهدر سه سال پس از کشت در شکل
Satureja rechingeri1 دیده میشود. مقایسه بازده اسانس
جمعیتهاي مختلفنشان میدهد که بهطور کلی بازده
اسانس این گونه در0% تا 6% متغیر است. / جمعیتها و
سالهاي مختلف بین 7LR و 2 LR بهطوري که بیشترین
بازده اسانس را تودههاي 1بهترتیب جمعآوري شده
از هاویان به نصریان و زرینآباددر سال سوم پس
از کشت داشتند. همچنین براي چهاریک روند
افزایشی در LR و 6 LR4 ،LR2 ،LR جمعیت 1بازده اسانس
در سالهاي متوالی پس از کشت دیده شد.بازده
اسانس در سال دوم LR و 5 LR براي دو جمعیت 3بیش از
دو برابر نسبت به سال اول افزایش یافت، ولی
درسال سوم دوباره کاهش در بازده اسانس دیده
شد.Archive of SIDwww.SID.ir10 بررسی بازده و ترکیبهاي
اسانس...در سالهاي مختلف پس از کشت Saturejarechingeri LR
جدول 8- مقایسه مقدار ترکیبهاي اسانس توده
6ردیف نام ترکیب شاخصبازداريدرصد ترکیب در
اسانس1391 1390 13890/3 0/1 - 937 α-pinene 1- 1/1 - 977 β-pinene 21 - 0/5
989 myrcene 3- 0/2 - 1003 α-phellandrene 40/3 0/3 - 1013 α-terpinene 53/1 3/7
4/2 1021 p-cymene 60/4 - - 1030 1,8-cineole 71/7 2/1 0/5 1058 -terpinene 8-
0/1 - 1071 p-mentha,3,8-diene 90/9 0/7 - 1083 terpinolene 10- - 1/5 1100
n-nonanal 110/5 0/4 0/3 1165 borneol 120/4 0/4 0/8 1233 methyl ether thymol
131/3 0/2 1/9 1290 thymol 1485/2 83/6 82/1 1295 carvacrol 150/9 1/0 1/1 1483
germaerene D 16- - 0/4 1575 spathulenol 1796/1 93/9 93/ مجموع 2در سه
سال پس از کشت Satureja rechingeri شکل 1- مقایسه بازده
اسانس تودههاي مختلف0123456LR6 LR5 LR4 LR3 LR2 LR1سال
91سال 90سال 89Archive of SIDwww.SID.irدوماهنامه تحقیقات
گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 32 ، شماره 11
1در تحقیقات قبلی، بازده اسانس اندامهاي
هوایی مرزهرشینگري جمعآوري شده از رویشگاه در
ابتداي گلدهی، بهSefidkon et al.,  4% بدست آمده بود /
روش تقطیر با آب، 722007 . در مرحله گلدهی کامل
نیز بازده اسانس همین نمونه در4% گزارش شده که /
2% تا 24 / روشهاي مختلف تقطیر بین 46بیشترین
بازده اسانس به روش تقطیر با آب و کمترین
بازده بهSefidkon et al.,  روش تقطیر با بخار آب بدست
آمده بودLR و 6 LR4 ،LR2 ،LR 2007 . بازده اسانس
جمعیتهاي 1مرزه رشینگري کاشته شده در این
تحقیق، در سال سوم بین%4/8 تا 6% بود که از
بالاترین بازده گزارش شده براي این گونهدر
نمونههاي وحشی نیز بالاتر است. نتایج نشان
میدهد که هرچهار جمعیت ذکر شده قابل توصیه
براي کشت در شرایط آب وهوایی مشابه براي
دستیابی به میزان مناسب اسانس هستند.در شکل 2
مقایسه میزان کارواکرول بهعنوان
مهمترینترکیب تعیینکننده ارزش دارویی اسانس
مرزه رشینگري برايجمعیتهاي مختلف در سه سال
پس از کشت آورده شدهاست. همانگونه که ملاحظه
میشود میزان کارواکرول در% اسانس گیاه سه ساله
در جمعیتهاي مختلف بین 80 % تا 87است. در گیاهان
دوساله نیز بین 82 % تا 88 % اسانس راکارواکرول
تشکیل میداد. در تحقیقات قبلی، میزان
کارواکرولدر اسانس نمونههاي خودرو، بین 84 % تا
89 % گزارش شدهبنابراین، طبق نتایج حاصل از
.Sefidkon et al., بود  2007تحقیق حاضر، میتوان گفت که
کشت گیاه در شرایط آب وهوایی محل انجام تحقیق
باعث حفظ کیفیت اسانس شدهاست.در سالهاي مختلف
پس از کشت Satureja rechingeri شکل 2- مقایسه میزان
کارواکرول در اسانس تودههاي مختلفC10H14O
کارواکرول یک منوترپن فنلی با فرمول بستهبا
بوي تند و گرم استوایی است که بهطور طبیعی در
برخی،Origamum از گیاهان خانواده نعنا ازجمله
مرزنجوشMirza  وجود دارد Satureja و مرزه Thymus
آویشنکارواکرول از فعالیت سوشهاي متعددي از
.et al., 1996باکتريها جلوگیري میکند و داراي اثر
قوي ضدباکتریاییĆavar ؛Ultee et al., 2000 ؛Hadian et al., است
 2012بهطوري که اثر سمیت پایین همراه با طعم .et
al., 2008مطبوع و عطر و خواص آنتیاکسیدانی، این
ماده را بهعنوانیک افزودنی نگهدارنده مواد
غذایی مطرح میکند تا ازÖzkan et  آلودگیهاي
میکروبی مواد غذایی جلوگیري کند.al., 2011بهطور
کلی با توجه به نتایج این تحقیق در
خصوصجمعیتهاي مختلف مرزه رشینگري کشت شده در
تهران70727476788082848688LR6 LR5 LR4 LR3 LR2 LR1سال 91سال 90سال
89Archive of SIDwww.SID.ir12 بررسی بازده و ترکیبهاي
اسانس...میتوان گفت که براي چهار جمعیت از شش
جمعیت موردبررسی یک روند افزایشی در بازده
اسانس از سال اول تاسوم دیده شد. این بازده
اسانس برابر یا بیشتر از بازدهاسانس گزارش
شده براي نمونههاي خودرو بودهاست.همچنین
میزان کارواکرول در اسانس نمونههاي کشت شدهدر
حد نمونههاي رویشگاهی بودهاست. بنابراین کشت
مرزهرشینگري در شرایط آب و هوایی محل اجراي
طرح ومناطق مشابه قابل توصیه است.منابع مورد
استفاده- عباسی، خ.، سفیدکن، ف. و یمینی، ي.، 1384
. مقایسه بازده وS. hortensis و S. khuzistanica ترکیبهاي
اسانس دوگونه مرزهبا استفاده از روش تقطیر و
استخراج با سیال فوق بحرانی..307-318 :3 تحقیقات
گیاهان دارویی و معطر ایران، 21- Adams, R.P., 1995.
Identification of Essential OilComponents by Gas Chromatography
/MassSpectroscopy. Allured, Coral Stream, IL., 469p.- Ahmadi, Sh., Sefidkon, F.,
Babakhanlo, P., Asgari, F.Khademi, K., Valizadeh, N. and Karimifar, M.A.,2009.
Comparing Essential oil composition ofSatureja bachtiarica Bunge before and
fullflowering stages in filed and provenance. IranianJournal of Medicinal and
Aromatic Plants, 252:159-169.- Baser, K.H.C., Ozek, T., Kirimer, R. and Tumen,
G.,2004. A comparative study of the essential oils ofwild and cultivated
Satureja hortensis L. Journal ofEssential Oil Research, 165: 422-424.- Ćavar,
S., Maksimović, M., Šolić, M.E., Jerković-Mujkić, A. and Bešta, R., 2008.
Chemicalcomposition and antioxidant and antimicrobialactivity of two Satureja
essential oils. FoodChemistry, 1113: 648-653.- Faker Baher, Z., Mirza, M. and
Ghorbanli, M., 2002.The influence of water stress on plant height, herbaland
essential oil yield and composition in Saturejahortensis L. Flavour and
Fragrance Journal, 1714:275-277.- Hadian, J., Akramian, M., Heydari, H.,
Mumivand, H.and Asghari, B., 2012. Composition and in vitroantibacterial
activity of essential oils from fourSatureja species growing in Iran. Natural
ProductResearch, 262: 98-108.- Jamzad, Z., 2009. Thymus and Satureja Species
ofIran. Research Institute of Forests and Rangelands,Tehran, 123p.- Kurcuoglu,
M., Then, G. and Baser, K.H.C., 2001.Essential oil constituents of Satureja
boissierifrom Turkey. Khimiya Prirodnykh Soedinenii,374: 280-281.- Mirza, M.,
Sefidkon, F. and Ahmadi, L., 1996. NaturalEssential Oils, Extraction,
Quantitative andQualitative Analysis and Application. ResearchInstitute of
Forests and Rangelands, Tehran, 205p.- Özkan, A. and Erdoğan, A., 2011. A
comparativeevaluation of antioxidant and anticancer activity ofessential oil
from Origanum onites Lamiaceae andits two major phenolic components. Turkish
Journalof Biology, 35: 735-742.- Rechinger, K.H., 1982. Flora Iranica.
AkademischeDruck-u.Verlagsamstalt, Graz, 597p.- Rojas, L.B. and Alfredo, U.,
2000. Composition of theessential oil of Satureja brownei SW. Briq.
fromVenezuela. Flavour and Fragrance Journal, 15: 21-22.- Sefidkon, F., Jamzad,
Z. and Mirza, M., 2004.Chemical variation in the essential oil ofSatureja
sahendica from Iran. Food Chemistry,883: 325-328.- Sefidkon, F. and Jamzad, Z.,
2005. Chemicalcomposition of the essential oil of three IranianSatureja species
S. mutica, S. macrantha and S.intermedia. Food Chemistry, 91: 1-4.- Sefidkon,
F., Abbasi, Kh., Jamzad, Z. and Ahmadi,Sh., 2007. The effect of distillation
methods andstage of plant growth on the essential oil content andcomposition of
Satureja rechingeri Jamzad. FoodChemistry, 1003: 1054-1058.- Shibamoto, T.,
1987. Retention indices in essential oilanalysis: 259-275. In: Sandra, P. and
Bicchi, C.,Eds.. Capillary Gas Chromatography in Essentialoil Analysis. Alfred
Heuthig Verlag, NewYork, 435.- Simon, J.E., Chadwick, A.F. and Graker, L.E.,
1981.Herbs: An Indexed Biblogbraphy. Archon books,710p.- Skocibusic, M. and
Bezic, N., 2004. Phytochemicalanalysis and in vitro antimicrobial activity of
twoSatureja species essential oil. Journal ofPhytotherapy Research, 1812:
964-970.- Taban, A., Saharkhiz, M.J. and Hadian, J., 2013.Allelopathic potential
of essential oils from fourSatureja spp. Biological Agriculture &
Horticulture,294: 244-257.- Ultee, A., Slump, R.A., Steging, G. and Smid,
E.J.,2000. Antimicrobial activity of carvacrol towardBacillus cereus on rice.
Journal of Food Protection,635: 620-624.Archive of SIDwww.SID.ir13 Iranian
Journal of Medicinal and Aromatic Plants, Vol. 32, No. 1, 2016Study of essential
oil content and composition of six populations ofSatureja rechingeri Jamzad in
farm conditionF. Sefidkon1, R. Taebnia2 and M. Mirza31- Corresponding author,
Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education
and ExtensionOrganization AREEO, Tehran, Iran, E-mail: sefidkon@rifr-ac.ir2-
Faculty of Agriculture, Islamic Azad University, Karaj, Iran3- Research
Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and
Extension Organization AREEO, Tehran, IranReceived: October 2013 Revised:
December 2013 Accepted: December 2013AbstractSatureja species are aromatic
plants, belonging to Lamiaceae family. The green parts andessential oils of
Satureja species are used in medicinal and food industries. Satureja
rechingeriJamzad is an endemic species growing wild in Ilam province. In this
research, the seeds of sixpopulations were collected from natural habitats for
domestication of this species and study theessential oil content and composition
in cultivated plants. The seeds were cultivated in theresearch farm of Research
Institute of Forests and Rangelands in three replications in a
completerandomized blocks design. For comparing the yields and constituents of
essential oil, the aerialparts of each accession were collected in full
flowering stage at three consecutive years. Theplant materials were subjected to
hydro-distillation after drying in room temperature. The oilyields were
calculated and the oil compositions were identified by GC and GC/MS analysis
andretention indices. Our results showed an increasing pattern for the oil
yields of four populationsduring three years after cultivation and then it
reached to 4.8%-6% in the third year. The majorcompound in all oils was
carvacrol accounted for 80 to 88% in two- and three- year-old plants.According
to the obtained results and improved yield of essential oil in cultivated
samplescompared to the wild ones as well as high levels of carvacrol, the
cultivation of S. rechingeri inthe same condition could be recommended.Keywords:
Satureja rechinger Jamzad, populations, essential oils, carvacrol.